Chỉ còn vài canh giờ nữa thôi là câu nói đầy níu kéo “Ba Mươi chưa phải Tết” cũng trở thành vô nghĩa. Ngày Ba Mươi, khoảng lặng chứng kiến vị thần Thời Gian lật mặt, từ cũ thành mới, từ già cỗi thành tươi trẻ, từ năm cùng tháng tận thành Tết đến xuân về.
Chẳng phải chỉ có một tháng Chạp vừa giật mình đã hết, hay cả 365 ngày dằng dặc mà cả một kiếp nhân sinh cùng hằng hà sa số kiếp dường như đều lặng lẽ nhiễu quanh khoảnh khắc mang tính “lật giở thời gian” này. Chỉ vài canh giờ nữa thôi, một vòng quay mới lại bắt đầu.
Cuối chiều của ngày Ba Mươi, đưa mắt nhìn quanh ngôi nhà của mình. Chỗ nào, cái gì cũng đều đã “tất niên”. Sàn nhà đã “lau tất niên” sạch bóng, không còn gợn một chút rác muộn phiền. Phòng khách, phòng ăn, phòng ngủ, gian bếp, ban công nhỏ xíu giữa trời cao… tất cả đều đã “tất niên”.
Đồ đạc trong nhà cũng thế, đang khoe vẻ “tất niên” bằng sự sạch sẽ đầy hoan hỉ và lóng lánh. Những hạt bụi lưu cữu của ngày tháng cũ đã bị thổi bay bằng hơi thở và độ ẩm, trả lại dáng tinh khôi những ngày chưa dính phải hồng trần của chốn ta bà.
Bộ đèn chùm pha lê lấp lánh, tỏa ra một thứ ánh sáng thuần khiết, trong trẻo. Từng hạt, từng dây cũng đã được “tất niên” bởi lòng nhẫn nại của người đàn bà có cả cuộc đời đã “nhẫn nại” gồng gánh gia đình. Ánh sáng lấp lánh đem tới sự an bình mà ngôi nhà này cần, cho dù năm vừa qua nhiều nỗi truân chuyên.
Thân thể cũng đã được “tất niên” bằng nước mùi già thơm thật thà, thơm đôn hậu. Từng chân tơ kẽ tóc thoang thoảng mùi thơm đó, khiến người ta cứ như thể thần tiên, bước đi đến đâu là vầng hương thơm tỏa ra đến đó, như đám mây pháp nhiệm màu.
Giữa không gian “tất niên” đầy vẻ tĩnh lặng, an yên đó, chỉ có một thứ còn chuyển động là khói hương trầm. Trên ban thờ đã được bao sái sạch sẽ, tinh tươm, khói hương trầm nhẹ nhẹ bay, lẩn quất giữa mâm lễ ngồn ngộn no đủ vẻ Tết, rồi sà xuống một mâm cơm đặt ngay ngắn phía dưới.
Đó là mâm cơm cúng tất niên của ngày Ba Mươi, đang được dâng lên kính mời đất trời, tiên tổ cùng các vị quân thần hộ gia trấn trạch. Mỗi năm trôi qua, danh sách những đấng vô hình được mời về hưởng mâm cơm cúng tất niên lại dài ra. Hơn chục năm trước thêm ông, thêm bà rồi vài năm trước thêm bố. Bao giờ… sẽ thêm cả chính ta?
Mâm cơm cũng đang đợi người về. Con cái đã phương trưởng, lấy vợ, lấy chồng, sinh con, đẻ cái, xây dựng gia đình riêng. Nhưng mâm cơm ngày tất niên vẫn đợi chúng về, có con trai, con gái, con dâu, con rể, cháu nội, cháu ngoại quây quần bên mâm cơm đó. Rồi chẳng biết bao giờ, chúng lại ngồi đợi người về!
Thế nhưng, còn lên được mâm cơm tất niên là cuộc đời còn may mắn và nhiều hy vọng. Bởi ta còn có người để đợi về ăn bữa cơm tất niên, còn có người háo hức được thức những món ăn ngon lành bên mâm cơm tất niên của mẹ nấu, rồi háo hức ngồi bàn kế hoạch chơi xuân.
Có lẽ, đây chính là bữa cơm quan trọng nhất trong năm, khi những con người ở cõi dương gian ngồi ăn trong hương thơm mà những người cõi âm để lại. Đành rằng còn những ngày giỗ chạp, nhưng có bao giờ “các cụ” về đông đủ để ăn cơm cùng con cháu như thế này đâu.
Để rồi, trong bữa ăn, những tiếng rì rầm xuyên không cứ thế trỗi lên như sóng lòng. “Hồi xưa, bà nội nấu cỗ Tết cầu kỳ lắm, bây giờ là thoang thoáng rồi”. “Hồi còn sống, ông ngoại thích ăn giò thủ với hành muối nhất nên năm nào bà ngoại cũng gói giò và muối hành”. “Ngày xưa thích nhất là đêm trông nồi bánh chưng Tết, cả bọn ngồi chơi tiến lên chờ bánh chín”…
Cứ thế, cứ thế, những mảnh Tết của quá khứ cứ hiện về, xen lẫn với hiện tại, đôi lúc cùng rơi vào trong hoài niệm tưởng tiếc, lắm khi lại nhảy cóc tới tương lai, đoán định xem sau này mâm cơm tất niên truyền thống bọn con cái sẽ nấu như thế nào?
Nói mâm cơm tất niên tối quan trọng chính là như vậy, nên phải dồn hết tâm sức để có được mâm cơm thật tươm tất, chu toàn, làm hài lòng cả con người hiện sinh lẫn những đấng vô hình, đi bằng khói, nói bằng sương. Thế nhưng, như thế nào là chu toàn?
Cũng chẳng có gì khó cả. Nếp xưa truyền lại, cứ thế mà theo, làm cho đúng, làm cho cẩn thận thế là chu toàn. Một đĩa bánh chưng xanh, dẻo, rền được cắt bằng lạt thành 8 cho đủ 4 phương, 8 hướng. Một đĩa xôi đơm tròn tượng trưng cho trời, xôi gấc hay xôi đỗ xanh đều được.
Một đĩa gà luộc chặt, xếp thật khéo, khoe lớp da vàng óng, rắc một chút lá chanh thái chỉ. Gà trống có năm tướng tốt, lại oai vệ nên phải có mặt “đón các cụ” là đẹp ý thỏa lòng. Một đĩa thịt đông, một đĩa giò lụa, một đĩa giò thủ, một đĩa nem rán làm tùy tùng cho thêm phần long trọng.
Rồi một bát canh bóng thả để “bà nội ngày xưa” chấm điểm tề gia nội trợ của cháu gái yêu. Một bát canh măng hầm chân giò thật mềm mọng, bên trên có thả mấy sợi hành trần xanh ngắt, mấy sợi miến trong như thạch tỏ rõ công phu bếp núc tài khéo.
Chưa hết, vẫn còn thêm vài bát, đĩa nữa cho lỉnh kỉnh dáng cơm ngày Tết. Hành muối trắng phau, dưa nén giòn tan, đĩa xào hạnh nhân thật đẹp mắt cho thêm phong vị. Từng đấy món là biết bao công sức, tiền của, thế nhưng chỉ cần thấy tàn hương cuộn đẹp, con cái vừa ăn vừa nắc nỏm khen là đủ sung sướng rồi.
Thế nên, cũng chẳng có hạnh phúc nào lớn hơn khi được chứng kiến cả gia đình quây quần bên mâm cơm tất niên. Thử vắng một ai đó xem, chắc chắn, sự chu toàn sẽ trở thành khiếm khuyết, cơm có ngon đến đâu cũng thảng thốt nhớ đến người không kịp về.
Chính vì lẽ đó, mâm cơm tất niên bao giờ cũng luôn diễn ra vào chiều muộn của ngày Ba Mươi, khi mà tất cả mọi việc đã “tất niên”, để mọi thành viên có thể về nhà hoặc đủ thời gian để kịp bữa. Từ “kịp” đó vô cùng quan trọng, nhất là với người phải tha phương lập nghiệp hay với những gia đình “tứ đại đồng đường”.
Cả năm đã đầu tắt mặt tối vội vàng, cớ gì không thể hòa hoãn trong buổi chiều này để đợi đủ người về ăn cơm tất niên? Thành ra, mâm cơm tất niên không chỉ có ý nghĩa đón các quan thần linh, đón vợ chồng Táo quân, đón tổ tiên mà còn có ý nghĩa “điểm danh” người thân về ăn Tết, chỉ cần sum họp ở bữa cơm này, trong khoảnh khắc trước khi chuyển giao này là đủ.
Thế rồi, đám con cháu vừa ồn ã ăn uống, nói cười đã thoắt biến đi như một nốt nhạc, để lại những tiếng “chào mẹ”, “chào bà”. Cũng đúng thôi, các con cũng có gia đình riêng và những niềm hạnh phúc riêng, bọn chúng cũng còn phải về để sửa soạn mâm cúng Giao thừa tiễn quan cựu niên Hành khiển, nghênh đón ngài Tân niên đương cai Thái tuế nên chẳng cần níu giữ sau bữa cơm tất niên vừa ý.
Dọn dẹp xong xuôi, chuẩn bị xong mâm cúng Giao thừa, thư thả pha ấm trà sen Đầm Trị làm từ đợt hè, cánh vẫn hồng, hương vẫn đậm. Nhấp một hụm trà sen, hồn chợt phiêu lãng bay theo tiếng nhạc xuân nhà hàng xóm: “Anh đến thăm em đêm Ba Mươi. Còn đêm nào vui bằng đêm Ba Mươi…”. Sắp đến Giao thừa rồi!
